*
Bir Uyghur Balining
*
Ichkiridiki Pajielik Qismiti
Bir nechche kündin buyan xenzuche munazire tor betlirini " Sujo uniwérstéti shiyang mén köwrükide qanliq weqe yüz berdi" dégen témidiki munazire qaplidi.
Mezkur munazirige Sujo Uniwérsitéti shimaliy oqutush rayonidiki Shangmén köwrükide yerde jan talishiwatqan bir yashning yanfon kamirasida tartilghan süretliri bérilgen bolup, süretlerdin uning béshidin nahayiti köp qan chiqiwatqanliqi, etraptiki saqchi hem kishilerning bolsa uni qutquzush yaki uninggha yardem qilish emes belki hangwéqip qarap, bezilirining perwasiz öz yoligha öz ishi bilen kétiwatqanliqidek intayin échinishliq körünüshler idi, shundaqla munazirilerde Xenzu puxralirining hemmige perwasiz haliti, insaniyliqtin yiraqlishiwatqanliqi qattiq tenqid qilinmaqta. Munazirilerde bu échinishliq qanliq weqediki bash qehrimanning uyghur ikenlikidek uchurlar bizni bu heqte téximu tepsili melumat élishqa ündidi.
Ademler, Rehim Qilinglar
14- Féwraldin bashlap Junggo öyi munazirisi, Téshué, Tyenya, Sina, JunggoRén tor békiti, qatarliq xenzuche dangliq tor betlerdin tartip nurghun aliy mektep munazire betlirigiche suju uniwérsitéti shyangmén körwükide yüz bergen qanliq weqe heqqidiki söret hem munaziriler dawam qilmaqta.
Bu heqtiki munazire hemde uchurlardiki toluq bolmighan melumatlargha qarighanda, weqe Sujo Uniwérsitéti shimaliy oqutush rayonigha jaylashqan Shangmén köwrükide 14- Féwral küni chüshtin kéyin saet üch etrapida yüz bergen bolup, mezkur weqeni deslep tor betlerge yanfon arqiliq süretke élip qoyghuchining yézishiche, shu küni u shangmén köwrükide kishilerning topliship ketkini körgen, bérip qarighudek bolsa, intayin yash bir uyghur qangha milinip yatqudek, uning béshidin toxtimay qan chiqiwatqan, jan taliship aranla midirlawatqan bolsimu etraptiki olashqan kishiler birde köpiyip birde aziyip birer saetkiche héchkimningmu kari bolmighan.
Gerche yéqin etrapta bir saqchi qarap turghan bolsimu umu bu balini qutquzushqa qilche heriket qilmay xuddi un balining ölüshini kütüp turghandek qarap turghan emma etraptikilerning süretke élishini bolsa qarshiliq bildürüp tosqan. Bu qanliq weqeni tamasha qiliwatqan kishilerning perwasizliqi, insaniy méhri shepqettin eser yoq morigha oxshash qarap turushliri uninggha qattiq tesir qilghan shu sewebtin bu süretlerni tartip tor betke yollighan hemde "ademler rehim qilinglar" dep nida qilghan.
Junggodiki Xamushluq Késili
Emdi bu qanliq weqening bash qehrimanigha kelsek, özini shu weqening ishtirakchiliridin biri dep atighan, Xenzuche tor betlerge bu heqte uchur yollighan yene bezilerning bildürüshiche, 14- Féwral küni Sujodiki Xenzularmu gherbliklerning ashiq meshuqlar bayrimini tebriklishiwatqan bolghachqa kochilarda kishilermu köp jüp-jüp oqughuchilarmu bayram tebriklesh üchün sirtqa chiqqan, kochilar jümlidin weqe yüz bergen köwrükmu adettikidin awat bir kün bolghan.
Shiangmén köwrükidiki u yashning, bir qanche saetlep jan talashsimu kishilerning kari bolmighanliqi, shunche qansirap qiynilip yatsimu birer kishiningmu insanperwerlikige yaki köngül bölüshige we yaki ammining amanliqigha mesul bolghan saqchi we yaki "aq xalatliq perishtiler" ning köz yügürtüp qoyushighimu érishelmigenlikidiki seweb, u yash esli bir Uyghur yanchuqchi iken.
Uning bildürüshiche bu kishilerning rehimige érishelmigen uyghur, dawamliq mushu etrapta oqughuchi hem ammining nersilirini oghrilap jemiyet amanliqigha dexli yetküzüp kéliwatqan jinayet guruhining bir ezasi bolup, shu küni u shérikliri bilen yanchuqchiliq qiliwatqanda tutulup qélip kochidikilerdin qattiq tayaq yep shu halgha chüshüp qalghan.
Bu atalmish yanchuqchi uyghur balining jan talishiwatqan meydanda bir saetkiche turghan yene biri, kishilerning 120 jiddiy qutquzushqa téléfon qilghan bolsimu ularning bir saetkiche kelmigenlikini saqchilarningmu intayin kéchikip kelgenlikini, xéli uzundin kéyin bir doxtur mashinisining kélip u balini élip ketkenlikini yazghan. Etrapta qarap turghuchilar uning Uyghur ikenliki, yanchuqchi ikenlikini, yene beziliri eydiz késili bolishi mumkin dep ghulghula qiliwatqanliqini anglighan. Emma héchkim u balining ehwaligha köngül bölüp birer éghiz gepmu qilmighanning üstige, hetta beziliri "yanchuqchi bolghan bolsa urup öltürüwétish kérek," "ölgen bolsa yaxshi, bashqa oghrilarmu sawaq alsun," dégendek qebih sözlerni qilishqan.
Ölük Janlar ...
Sujo uniwérsitéti amanliq bölümige qayta téléfon qilghinimizda bu weqening tepsilatini bilmeydighanliqini bildürdi. Emma biz bu weqege uchrighuchi Uyghurmu dep sorighinimizda u - "He, Shinjangliq yanchuqchi ular hemme jaylarda köpqu," dédi.
Mezkur weqede Junggodiki insanlarning, saqchilarning perwasizliqi, doxturlarning perwasizliqi, bir jemiyetning jan talishiwatqan uyghur yaki bashqilarning hayatigha bolghan perwasizliqini körsitip béremdu qandaq?
Biz köp tirishqan bolsaqmu Sujo Uniwérsitéti yénida bir qanche saetlep qutquzushqa yardemge érishelmigen u yashning salahiyitini éniqlashqa mumkin bolmidi.
Sujo Uniwérsitétidin ibaret aliy melumatliqlarni terbiyileydighan bilim yurti etrapida, küp kündüzde meyli u kim bolushidin qetiy nezer, bir insanning jan talishishni kishilerge perwasiz qarap qoyidighan bir menzire bolup qalghanliqidek échinishliq hadise, bu qanliq weqe özidinmu échinarliq bir mesile süpitide munazire qozghighan bolup, bu heqte mulahize bayan qilghanlarning köpinchisi Xenzu puqralirining lushünning qelimi astidiki beeyni ölük janlarghila oxshap qalghanliqi, insanlardiki bu xil bixotloqning emeliyette hemmidin qorqunchluq hadise ikenlikini intayin küchlük tenqid qilmaqta.
17- Féwral bu heqte tor betlerde pikir bayan qilghuchilarning beziliri bu qanliq weqediki yashning ölmigenlikini, doxturxanida qutquzuwélinghandin kéyin saqchilarning nazaritige tapshurulghanliqinimu qeyt qilghan bolsimu suju uchur wastiliri yaki jamaet xewpsizlik dairiliri bu heqte héchqandaq uchur tarqatmidi.
Derweqe junggo jemiyitide "Shinjangliq oghri, yanchuqchi atalghusi" intayin tonushluq bir téma. Bir qanche yillardin béri ichki olkilerge türlük yollap bilen aldinip sétilip barghan nareside uyghur balilirining adem bédikliri we yaki jinayet guruhliri teripidin rohiy hem jismaniy jazalar arqiliq oghri yanchuqchiliqqa mejburliniwatqan bolsa ularning jemiyettimu hemmining haqaretlesh, xorlash obyéktigha aylinip qanuniy heq hoquqliri hem insaniy heqliriningmu depsende qiliniwatqanliqi échinishliq bir réalliq. Shundaqla oghri dep kishiler teripidin qattiq tayaq yep yarilinip, öltürülgen hadisiler melum bolup turmaqta.
Bu nöwet Xenzularnimu özlirining, milliy xaraktéri hem insaniy exlaqi, mesuliyetliri, dunya qarashliri heqqide chongqur oylinishigha qan bedili ornigha meydan hazirlap bergen bu Uyghur yashning pajielik qismiti, ichki ölkilerde yene shuninggha oxshash minglarche, onminglarche oghri yanchuqchiliqqa mejburlan'ghan Uyghur yash ösmürliride yüz bergen hem yüz bermekte.
*---*---*---*---*---*---*---*---*---*---*---*---*
